1 ADAR

Peraşa Özeti
[www.chabad.org]
(Şemot 21:1-24:18)

Sinay'daki tecrübenin ardından Tanrı Yisrael Ulusu için bir dizi kanun verir. Bunlar arasında, Yahudi köleler; cinayet, adam kaçırma, saldırı ve hırsızlık konularındaki cezalar; zarar ve tazminatları konu alan medeni kanunlar; borçlanma kuralları; dört çeşit emanetçi ve mahkemelerde adaletin yerine getirilmesi için gereken kurallar vardır. 

Peraşa ayrıca yabancılara karşı yanlış davranmamak, yıl içindeki bayramlar, Yeruşalayim'deki Bet-Amikdaş'a getirilmesi gereken tarımsal bağışlar, et ve sütün birlikte pişirilmesi yasağı ve dua konularına değinir. Böylece Mişpatim peraşası, 23 "yap", 30 "yapma" şeklinde olmak üzere, toplam 53 mitsva içerir. 

Tanrı Bene-Yisrael'i Erets-Yisrael'e getireceğine söz verir ve buranın sakinlerinin putperest uygulamalarından etkilenmemeleri konusunda uyarır. Bene-Yisrael, Tanrı'nın emrettiği her şeyi "yapacaklarını ve dinleyeceklerini" beyan ederler. Moşe Rabenu, Yisrael kampının sorumluluğunu Aaron ve Hur'a bırakarak Sinay dağına çıkar ve Tanrı'dan Tora'yı almak üzere orada kırk gün kırk gece kalır.

Mİ-DRAŞ YİTSHAK
Rav İsak Alaluf
ŞEKALİM

Gemara Taanit 29/A'da Rav adlı Amora'nın sözlerini aktarır: "Rav Şemuel bar Şilat'ın oğlu Rav Yeuda Rav'ın adı ile aktararak şöyle dedi: Av ayının girmesinden itibaren neşenin azaltılması gibi aynı şekilde Adar ayının girmesinden itibaren neşe arttırılır. "

Sorularımıza başlayalım: Bunu okuduktan sonra ciddi sorular sormak gerekir. Öncelikle Mişna'nın Taanit bölümü oruçları ve bunların sebeplerini anlatır. Av ayının girişi ile neşenin azaltılmasının belirtilmesi son derece doğaldır. Ancak burada Adar ayı ve Purim ile alakalı neler öğrenilebilir? Normal şartlar altında bayram neşesi sadece o bayram süresince arttırılır veya vardır. Ayın başından itibaren bu sevincin arttırılmasının nedeni ne olabilir?

Bu karmaşık sorulara yanıt ararken öncelikle Av ve Adar ayları arasındaki bağlantıyı bununla paralel olarak da Bet Amikdaş ile Purim arasındaki bağlantıyı bulmaya çalışacağız.

Kısa bir giriş: Öncelikle bazı Yahudi cemaatlerindeki bir geleneğe hatta kurala bakalım. Evin bir bölümünün sıvanmadan yıkıma uğramış gibi bir görüntüde bırakılma geleneğinin mevcudiyeti birçoğumuz tarafından bilinir. "Adar ayı girdiğinde neşe arttırılır" sözü bir tabela yaptırılarak bu sıvanmamış kısmın üzerine asılır. Yalkut Avraam adlı kaynağa göre bu hem yıkımın verdiği acıyı hatırlamak hem de bu acının üzerini Adar ayının neşesiyle kapatmak geleneği bir arada görülmektedir.

Peraşamız ne der? Yukarıdaki bağlantıyı anlamak için önce Şemot kitabında Ki Tisa perşaasının giriş bölümüne aynı zamanda bu hafta okuduğumuz Şekalim peraşasına bakacağız. Burada sözü edilen "mahatsit aşekel - yarım şekel bağışlama" mitsvasıdır. "Canlarınızın bağışlanması amacıyla Tanrı adına verilen bu bağışı verirken ne zengin olan bu yarım şekelden fazlasını ne de fakir olan bu yarım şekelden eksiğini verebilir. Bu bağışlanma parasını bene Yisrael’den alıp Buluşma Çadırı’nın yapım işine aktaracaksın. Böylece canlarınızın bağışlanması için Tanrı’nın huzurunda Bene Yisrael adına bir hatırlatıcı olacaktır.”

Yarın şekel mitsvası Yisrael’e mensup herkesi, Bet Amikdaş’ın var olduğu dönemlerde her yıl toplumsal korbanların alımı için yarımşar şekel bağışta bulunmakta yükümlü kılan tüm nesillere verilmiş olan bir mitsvadır. Korbanları Roş Hodeş Nisan’dan itibaren toplanmış olan yeni şekellerle satın alırlardı. Bu nedenle şekellerin toplanacağına dair duyuru Mişna’nın Şekalim faslında belirtildiği gibi Roş Hodeş Adar’da yapılırdı.

“Beehad beAdar maşmiin al aşekalim – Bir Adar’da Şekalim için duyuru yapılır.”

Vermekten kaynaklanan neşe: Mişkan bilindiği gibi Nisan ayında açılışa hazır duruma gelir. Bu bağış hakkındaki duyuru da ona bitişik olan hemen önceki ay yani Adar’da yapılmaktadır. Bu bağışın Bene Yisrael arasında büyük bir mutluluk ve sevinç yarattığı bilinmektedir. Bu hazırlıklar beraberinde sınırsız bir neşeyi de getirir. Bir anlamda neşenin bolluğu kutsal mekanın varlığına bağlıdır. Kutsal mekanın inşası bu yol ile her sene tekrardan hatırlatılmaktadır.

Yıkımdan sonra bu mitsva Şekalim peraşasının okunmasıyla anılmaktadır. Bu nedenle Yisrael toplumu Tora’dan Şekalim peraşasını okudukları zaman Adar ayının neşesi Yisrael toplumunun Mişkan’a yaptığı bağışların neşesiyle birleşmektedir. Rabiler bu amaçla bu iki neşeyi birleştirmişlerdir bu yüzden Purim bayramına ilişkin sevinç daha Adar ayının başından itibaren başlamaktadır.

Rav Yeuda’nın sözlerini şimdi daha iyi anlamaktayız. Nasıl ki yıkım nedeniyle Av ayının girişinden itibaren neşe azaltılıyorsa aynı şekilde Adar ayının girmesiyle inşaat teması Bet Amikdaş’a yönelik hazırlıklar açısından güçlenmeye başlamakta ve neşe arttırılmaktadır.

Rabiler “vermekten kaynaklanan neşe kadar derin bir neşe yoktur” ifadesini kullanırlar. Aynı zamanda “birliği kuvvetlendirmek için de yarım şekeli vermekten daha yüce bir verme şeklinin olmadığını” öğretirler. Çünkü bu veriş Bene Yisrael’i ortak bir amaç için birleştirmektedir. Zenginin ve fakirin aynı miktarı vermesi burada bir “eşitlik” kavramını da ortaya koymaktadır. Şimdi Yisrael halkının, hakkındaki ağır kararlardan kurtulmasının kefilleri olan verme ve birlik-beraberlik temalarıyla aynı doğrultuda Reş Lakiş’in Yalkut Şimoni’deki sözlerini okuyalım:

“İleride Aman’ın Yisrael’e karşı şekellerce gümüş tartacağı, Tanrı’nın huzurunda açıkça biliniyordu. Bu nedenle Yisrael’in şekellerini Aman’ın şekellerine öncelikli kılmıştı. Öğrendiğimiz gibi ‘bir Adar’da Şekalim için duyuru yapılır.’"

Bene Yisrael’in her yıl bağışlamakla yükümlü olduğu yarım şekel bir bakıma Aman’ın on bir kikar gümüş karşılığında onlara karşı yok etme fermanı çıkarması karşılığında toplumu kurtarma amacı taşımaktadır.

Sevgi ve Birlik: Sefat Emet adlı kaynak Av ayının girişinde azaltılan sevincin sebebinin yıkım, Adar girişi ile çoğaltılan neşenin de Mişkan’ın inşası olduğu iddiasını kanıtlar yönde görüş bildirir: “Ve bu nedenle Bene Yisrael içindeki sevgi duygularını depreştirmek için Mişloah manot ve matanot laevyonim mitsvalarını tesis etmişlerdir. Ve ikinci Bet Amikdaş’ın temeli buydu. Ve bu nedenle de sebepsiz nefret yüzünden yıkılmıştır çünkü ikinci Bet Amikdaş’ın temeli “aavat Yisrael” sayesinde atılmıştı.”

Buna göre ikinci tapınağın alt yapısı sevgi ve birliktir. Bunların ortadan kaybolmasıyla yıkıma uğraması anlaşılabilir bir durumdur.

Av ve Adar ayları arasındaki paralelliğe bir başka neden daha sunalım: Tüm Adar ayının Yisrael halkı için de kederden neşeye dönüşmüş olması gibi gelecekte aynı şekilde Av ayı da Bene Yisrael için bir sevinç ve neşe ayına dönüşecektir. Bu nedenle insan kederli zamanlarında bile gelecekte kendisini bulacak sevinçli günleri düşünmeli ve umudunu her zaman korumalıdır.

DİVRE TORA
Rav Naftali Haleva

İnsanlar arası ilişkilerimizin temelini oluşturan, Mişpatim peraşası bizden diğer insanlara sadece nezaket ve davranmamızı değil, malımız ve paramızla da onlara destek olmamızı ister. Bazı kişiler başkaları için zamanlarını ve güçlerini  sonuna kadar harcamayı bir görev olarak sayarken, zorlukla kazanmış oldukları paralarıyla yapacakları maddi yardımları sadece nezaket ve dürüstlükle davranmamızı değil, malımız ve paramızla da onlara destek olmamızı ister. Bazı kişiler başkaları için zamanlarını ve güçlerini sonuna kadar harcamayı bir görev olarak sayarken, zorlukla kazanmış oldukları paralarıyla yapacakları maddi yardımları bu görevin dışında tutarlar. 

Mistik öğretilere göre, insanlara karşı verici gücünü kullanarak –merhamet, sevgi, iyilikseverlik davranışları sayesinde Tanrı’ya yaklaşırız. Gerçek anlamda dini bütün  insan, başkaları ile paylaşma konusunda gereken hassasiyeti yüksek seviyede olan ve kalbi temiz düşüncelerle hareket  eden insandır.

Diğer taraftan, insanlarla olan ilişkilerimizde yalnızca alıcı gücümüzü kullanarak - kendimizi düşünmek, daha fazla materyal peşinde olmak, saygı ve egomuzu tatmin etmek adına yaptıklarımız yüzünden Tanrı’dan uzaklaşırız.

Elbette insanoğlu yaratılışından beri tabiatında en basit maddi ihtiyaçlarını karşılama adına  alma gücü potansiyelini kullanmadan yaşayamaz. Fakat bu noktada şayet bu alma gücü potansiyelini gereğinden fazla kullanıp abartırsa Tanrı ile ilişkisinden sapma noktasına gelebilir.

Yaşamımızda verme gücüne sahip olan karakterde insanları biliriz. Bu tip insanlar toplumda genelde cömert, sevilen, sayılan, merhametli ve güvenilen insanlar olarak tarif edilir. Bu tip insanlarla tanıştığımızda yüzlerinde Tanrı’nın ışığını bir anlamda kendilerinde Tanrı’nın  suretini görmüş gibi hissederiz. Bu kişiler içten gelen samimi bir istekle başkalarına yardım etmek, paylaşmak, insanlık adına hizmet etmek ve katkıda bulunmak arzusundadırlar. 

Bu tür  insanlar, mütevazidirler ve yaptıkları iyi şeylere karşılık hiçbir menfaat ve karşılık gözetmezler.

Buna karşılık bencil ve kendini düşünen ve yalnızca kendi yaşamına odaklanmış olan karakterde insanları biliriz. Bu insanlar, genelde arkadaş gibi hareket eder ve yüzlerindeki tebessümleri eksik olmaz. Fakat onları tanıdıkça yüzlerindeki gülüşlerinin sahte ve arkadaşlıklarının tamamen menfaat üzerine kurulduğunu hissederiz. Kurdukları ilişkide kendilerini verici ve samimi taraf olarak göstermeye çalışırlar ama  ilgilendikleri nokta tamamen kendi menfaatleri ve yararları üzerinedir. Başkalarının yaptığı başarıya ortak olmaya çalışırlar. Yapılan işlerde az bir performans göstererek daima gündemde kendilerinin olmasını arzularlar. Güçlü ve söz sahibi olan insanların sevgisini ve beğenilerini  kazanmak için, onlara daima kendilerini düşünmekten çok  başkalarına verme arzusunda olduklarını   göstermek için, iyi bir rol oynamaya çalışırlar. Bu nedenle kendilerini cömert, şefkatli olarak tanıtmaya çalışırlar. Ama arkalarında yatan en büyük amaç, kendilerinden bir şeyler vermekten çok, başkalarından ne kadar alacaklarıdır. Bu tip insanlar genelde toplumdaki bir sürü insanı kandırmaya başarırlar. Ama unutmamaları gereken Tanrı’yı kandıramazlar.   

Hile yapan kişi benim evimde yaşayamaz; yalan söyleyen kişi gözümün önünde duramaz. (Teilim 101:7)

Sözünü tutmayan bir kişi, puta tapan bir kişiyle eşdeğerdedir. (Sanedrin 92)

Dini bütün bir insan kendisini geliştirirken verme gücü karakterini en üst seviyelere getirmek için çaba harcamalı ve o noktaya gelme adına can atmalı ve bunu çok istemelidir. Gereken seviyeye ulaşmak için samimi, yardımsever ve dürüst olması gereklidir.

Toplum ve insanlık adına  yapacağımız tüm  yardımlar, katkılar kalpten, saf duygularla, içten ve tevazu içinde yapılmalıdır.

Tanrı; her gün, gizlice yardım eden tsedaka yapan zenginleri över. (Talmud Pesahim 112)

GÜNLÜK YAŞAMDAN
(Kaynak: www.hidabroot.org)
Rav İzak Peres

Mabedin yıkılışı anısına evimizde boyasız yer bırakmalı mıyız?

RaMBaM Taanit - oruç alahalarında evin girişinin bulunduğu yerde 50cm-50cm sıvasız bir yer bırakılması gerektiğini öğretir. Rabiler eğer evi sıvalı ve boyalı bir şekilde satın aldığı durumda sıvasız veya boyasız hale çevirme zorunluluğu olmadığını söyler. Ancak evi o inşa ettiyse mutlaka bırakması gerekir. Şulhan aruh תרם bölümünde yazdığı gibi evi inşa edenin Yahudi olup olmadığı fark etmez. Yahudi olmayan birinden alınan ev bitmiş halde ise sıvasız hale çevirmeye gerek yoktur. Yahudiden alınca normalde bırakılmış olması gerekirken bırakılmadıysa şüpheli bir durum hâkim olduğundan dolayı bunu sıvasız hale çevirmeye gerek yoktur.

KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ
Rav İsak Alaluf
תחנונים – TAHANUNİM

Şahrit ve Minha dualarında okunan itiraf ve af dileme dualarıdır. Birçoğu Selihot dediğimiz bölümden alınmadır. Yapılan yanlışlar için itirafta bulunulur ve buna “viduy” denir. Daha sonra merhamet isteyen dualar okunur. Altın buzağı günahından sonra Moşe’nin kullandığı Tanrı’nın on üç merhamet özelliği söylenir ve bu özellikler nedeniyle bizleri bağışlayan Tanrı’nın yeniden bağışlayıcı olması istenir. Şabat, bayram, yarı bayram, Roş Hodeş, düğün bazı yerlerde Bar Mitsva, önemli sevinçli günlerde bu dualar okunmaz. Tahanunim söylenmeyen günün bir gün öncesindeki Minha duasında da Tahanunim yoktur. Kurtuluş ayı olarak bilinen Nisan ayının tamamında ise Tahanunim söylenmez.

MİTSVALARI TANIYALIM
Rav İsak Alaluf

Sefer Ahinuh’a göre kırk numaralı mitsva mizbeah dediğimiz sunakta silahların bilendiği taşların kullanılmamasına ilişkin “yapma” hükmünde olan mitsva vardır. Bu taşlar Mizbeah’ı pasul yani geçersiz kılar. Mizbeah gibi yanlışlarımızı “kapara” yaptığımız ve barışı sağladığımız bir yerde silahların bilendiği taşlara yer vermek bir tezat oluşturmaktadır. Bu yüzden Yitro peraşası “lo tivne eten gazit” ifadesiyle Mizbeah’ta kullanılan taşların ne olmaması gerektiğine dikkat çeker.

HAFTANIN SÖZÜ

Tanrı’nın bize verdiği ve bizim işittiğimiz Yazılı ve Sözlü Tora bizleri bütün sıkıntılardan koruyan bir kale gibidir. (Rav Hayim Palaçi (Z’Ts’K’L’ – Tohahat Hayim kitabı Şemot bölümü giriş sözlerinden)