Bene-Yisrael'in ilk annesi Sara, 127 yaşında vefat eder. Avraam, eşini metheden bir konuşma yaptıktan ve kaybının verdiği acıyla ağladıktan sonra, onu Mearat Amahpela'ya (Mahpela Mağarası) gömebilmenin yollarını aramaya başlar. Burası Adam ve Hava'nın da gömülü oldukları yer olduğu için, Avraam, söz konusu yerin sahibi Hiti milletinden Efron'a yüklü miktarda ücret ödemekten çekinmez. Avraam sadık hizmetkarı Eliezer'i, Yitshak'a uygun bir eş bulması için görevlendirir ve kendisine, bu kızı sadece Avraam'ın Aram Naarayim'de yaşayan ailesinden seçeceğine dair yemin ettirir. Eliezer Aram Naarayim'e doğru yola çıkar ve Tanrı'ya, belirli bir işaret vermesi için dua eder. Kuyu başına geldiğinde karşısına Rivka çıkar. Eliezer kendisinden su isteyince Rivka sadece ona su vermekle kalmaz, Eliezer'in on devesinden her biri için de kuyudan su çeker. Bu olağandışı nezaket, Rivka'yı Yitshak için en uygun eş ve dolayısıyla Bene-Yisrael için en uygun "ikinci anne" adayı olarak işaretler. Rivka'nın babası ve daha çok dayısı Lavan ile yapılan görüşmeler sonucunda Rivka Eliezer'le birlikte Kenaan'a doğru yola çıkar. Yitshak Rivka'yı, annesi Sara'nın çadırına getirir, onunla evlenir. Rivka'yı çok sever ve bu, annesini kaybetmesinin ardından kendisine bir teselli olur. 

Avraam, Agar'la tekrar evlenir. Bu noktada Agar'ın ismi, davranışlarını düzeltmiş olması sebebiyle Ketura olarak değişmiştir. Avraam bu evlilikten doğan altı çocuğuna hediyeler vererek onları doğuya gönderir. 175 yaşında vefat eden Avraam, oğulları Yitshak ve Yişmael tarafından, Mearat Amahpela'da Sara'nın yanına gömülür.

Melahim’in birinci kitabının hemen ilk bölümünün okunduğu Aftara Kral David henüz hayattayken ortaya çıkan kimin kral olacağı tartışmalarını işler. Nasıl ki Avraam gelecek için bir ata anne olabilecek birini bulmak için çaba içindeyse David’in de kendinden sonra David hanedanını devam ettirecek kişiyi belirlemesi gerekmiştir. David’in haberi olmadan gelişen bir entrika hanedanın geleceğini tehlikeye sokmak üzere iken Tanrı’nın müdahalesi ile engellenebilmiştir. David burada krallığını ve bilgeliğini gösterir ve Bet Amikdaş’ı inşa eden bilge Şlomo’nun kral olmasını sağlar.

“Hayır seven kişiler iyiliklerinin meyvesini bu dünyada yerler, sermayesini de (olam aba) gelecek dünyaya götürürler.” (Mişna Masehet Pea 1/4)

Bu hafta okuduğumuz Haye Sara peraşasındaki en önemli konulardan biri Yitshak’ın evlenmesi için kız bulmaya gönderilen Eliezer ile Rivka arasında cereyan eden ilk dialoğun durumudur. 

Kli Yakar adlı kaynak burada belirleyici faktörün “Gemilut Hasadim” olduğunu söyler. Eğer bu kız Avraam’ın ailesine dahil olacaksa ve “Hesed” o ailenin en temel özelliği ise bu özellik seçilmesi için yeterlidir. Bir konu önce “Mearat Amahpela”nın alımı sırasında Kenaanlılar’ın ve Efron Ahiti’nin lafı nasıl çevirdiğini ve amaçlarının Avraam’dan daha fazla para koparmak olduğunu görürüz. Burada halkın yaptığı tam anlamıyla aç gözlülüktür. Rivka ise tok gözlü olmanın ta kendisidir ve bu özellik ona ata anne olmayı kazandırmıştır.

“Bir kişinin nasıl olduğunu görmek isterseniz onu maddiyatla test edin” diyen Rabilerimiz bunun son derece doğru bir rafineri olduğunu söylerler. İnsanın içini dışını anlamak için maddi açıdan bir teste tabi tutulması yeterlidir. Gemara “adam mukar bekiso – kişi cebi ile tanınır” derken kişilerin hangi özelliklere sahip olduğunu da anlatmaktadır.

Gemara Masehet Taanit 24’de eğer gelinin gözleri güzelse geri kalana bakmaya gerek yoktur denmektedir. Rabiler nasıl bir gelinin sadece gözlerine bakmanın yeterli olduğunu savunabilirler? İçsel özelliklere bakmak yerine neden gözlerinin güzelliğini ön plana çıkarırlar? Kli Yakar bu Gemara’yı öğrenirken buradaki güzel göz kavramının aslında tok gözlü  ve hesed erdemine sahip olmak şeklinde açıklamaktadır. Eğer bir kişi “tok gözlü” ve “hesed” sahibiyse geri kalanı da iyidir genellemesini Kli Yakar burada getirmekte ve Rivka’nın seçilmesinin nedenini burada aramaktadır.  

Burada önemli bir soru sormak mümkündür: Eliezer’in burada dikkat etmediği şey ailesidir. Bilinir ki Betuel ve oğlu Lavan yani Rivka’nın baba ve ağabeyi “avoda zara” konusunda birer otoritedir. Neden Eliezer bu eksikliğe bakmamıştır? Bunun yanıtını Rabenu Nisim olarak bilinen “Ran” vermektedir: Kişinin karakteri ve özellikleri onun genetiği gibidir. Yani kendinden sonraki nesilde de görülebilir. Ancak ideoloji burada çok önemli değildir. Değişebilir. Bu yüzden Avraam Kenaani kızları Yitshak’a eş olarak almak istememiştir. Onların karakter ve davranışları bütün nesli etkileyecek kadar bozuktur.

EVLİLİK VE GURUR

“İş ve işa Şehina beneem” diyen Gemara gerçekten de mutlu bir beraberlikte Tanrı’nın onlarla beraber olduğunu öğetir. Bu iki sözcüğün ortak harfleri çıkarılırsa ortaya “yud” ve “he” harfleri çıkar. Bunun olabilmesi için alçakgönüllülük olmazsa olmazdır. Gemara kendini alçalt ve öyle evlen demektedir. Gemara Masehet Sota Tanrı ile “gaava” dediğimiz gururun aynı yerde olamayacağını söyler. Şehina olması için alçakgönüllü olmak şarttır.

Tora alındığında Tanrı ile Bene Yisrael’in evliliği gerçekleşmiş Sefertora da Ketuba gibi görülmüştür. Burada pasukta “vayered Ad... al ar Sinay – Tanrı Sinay dağının üzerine indi” derken Tanrı’nın bile  “alçakgönüllülük” gösterdiğini öğrenmekteyiz. Yaakov merdiven rüyasından uyanınca “ahen yeş Ad... bamakom aze veanohi lo yadati – burada Tanrı var ve ben bilmiyorum” derken aslında şunu demek istemiştir. “Dur. Burada Tanrı’nın varlığı vardır. “Anohi – bencillik” yapmamak gerekir.

Evlilikte kavgaların birçoğunun nedeni “gaava” kökenlidir. Genellikle şikayetler “ben” diye başlar. Evliliğin anahtarı “veanohi lo yadati – bencilliği bilmiyorum istemiyorum” diyebilmektir. Şimdi Avraam’ın Eliezer’i gönderirken neden Kenaani kızları istemediğini daha rahat anlayabileceğiz. Avraam Kenaani kızları istemez ve ekler “aşer anohi yoşev bekirbo – ki ben içlerinde yaşıyorum.” Bu cümleyi yukarıdaki öğretinin doğrultusunda daha farklı okumak mümkündür. “Kenaani kızlardan kimseyi Yitshak için alma çünkü “anohi – bencillik” onların içlerinde yer almaktadır. Şimdi Rabenu Nisim’in neden ideolojilere değil de “midot” dediğimiz karakter değerlerine dikkat çekmek istediğini daha net anlayabiliyoruz.

MUHALİF BİR YARDIMCI

Adam yaratıldığı zaman tek başına dünyada bir süre geçirir. Tanrı onun için “lot ov liyot adam levado eeselo ezer kenegdo – adamın tek başına olması iyi değildir ona karşı bir yardımcı yapalım” şeklinde bir ifade kullanır ve eşi yaratılır. Burada “ezer kenegdo” ifadesine Bene Yisashar adlı kaynağın görüşü ile daha yakından bakacağız.

Amida’nın daha ilk berahasında Tanrı için “meleh ozer umoşia umagen” ifadesi yer alır. Tanrı yardımcı olan kurtaran ve koruyan kraldır. Öncelikle “ozer – yardımcı” ile “moşia – kurtaran” arasında nasıl bir ilgi kuracağımıza bakalım: Buradaki “ozer” ifadesi daha biz istemeden daha istek henüz aklımızdayken bize onu veren ve gerçekleştiren anlamındadır. “Moşia” ise biz istedikten sonra bize istediğimizi veren anlamını taşımaktadır. 

Gemara Masehet Roş Aşana’da Rabi Eliezer ile Rabi Yeoşua arasında bir tartışma vardır. Rabi Eliezer’in görüşüne göre kainat 1 Tişri’de, Rabi Yeoşua’nın görüşüne göre de 1 Nisan’da yaratılmıştır. Tosfot bunun iki farklı kavram olduğunu yazarken Bene Yisashar Rabilerin bu görüşlerinin isimleri ile ilintili olduğunu öğretir. Rabi Eliezer ismi gereği “ozer” gibi düşünmektedir ve 1 Tişri tarihinde kavramsal, düşünsel olarak kainatın yaratılma aşamasında olduğunu paylaşır. Rabi Yeoşua ise “moşia” görüşü gereği eylem için 1 Nisan tarihini işaret eder.

Şimdi Bene Yisashar “ezer kenegdo” kavramını şöyle açıklar. Bir kadın kocasının, çocuklarının, evinin ihtiyaçlarını daha kimse ifade etmeden bilmeli ve hazırlıklı olmalıdır. Sözgelimi öğle saatlerinde güzel bir havada okula yollanan çocuğa babası genellikle “iyi dersler” şeklinde temennide bulunur. Annesi ise ona bir kazak verir. Havanın güzel olduğunu savunan çocuğa da hava akşam soğuyabilir bu yanında olsun şeklinde telkinde bulunur. Gemara “işa keşera aosa retson baala – kaşer kadın kocasının isteklerini yapandır” derken olayın daha istek şeklinde kocasının zihinde olduğunu ama kadının bunu anlama yeteneğinde olduğunu öğretir.

Şimdi Rivka daha Eliezer söylemeden bile sadece insanların değil develerin de suya ihtiyacı olacağını önceden görmüş ve develere de su verme teklifini getirmiştir. Eğer aranan Yitshak için “ezer kenegdo” ise Rivka bu konuda en iyisidir.

Kadınlarda “bina yetera” dediğimiz fazladan bir anlayış yeteneği vardır. Bir anne bazen çocuğunun yanındaki arkadaşını beğenmediyse bunu fazladan sahip olduğu anlayışla yapar bu yüzden görüşü önemlidir. Bu yüzden Bar mitsva on üç, bat mitsva ise on iki yaşında gerçekleşir.  Erkeğin isminde bulunan “yud” harfi “hohma” dediğimiz bilgeliği çağrıştırır. Kadının isminde yer alan “he” harfi ise “bina” dediğimiz anlayışı getirir. Anlayış bir şeyin içinden bir başka şeyi anlayabilmektir bu da kadınlara Tanrı tarafından verilmiş bir hediyedir.

Avraam “hesed” ile Yaakov ise “rahamim” ile anılır. Rahamim yani merhamet acınması gereken bir kişiye iyilik yapmayı iyi davranmayı gerektirir. “Hesed” ise farklıdır. Buna sahip olan kişi yardım edilmesi gereken kişiyi arar ve bulur. Bu yüzden Avraam’ın ailesine gelecek olan gelin adayının “ezer kenegdo” tanımına uyması gerekir. Rivka imenu da bu özelliğe sahiptir.

 “Ve Avraam zaken ba bayamim, vAd. Berah et Avraam bakol”

“Ve Avraam günleriyle beraber, yaşlılığına varır ve Tanrı, Avraam’ı herşeyde mübarek kılar”

Bir kişi gençken günleri ona aittir fakat yaşlandıkça günler onun sanki benliğinden çıkar ve dışsal bir parça halini alır.

Avraam Avinu’nun bu berahaya layık olmasının sebebi hayatının tüm günlerini Tanrı’nın İbadetine adamasıdır. Tora öğrenen Hahamlarımız şarap gibidirler, (Tora da zaten şaraba benzetilmektedir) Talmud şöyle öğretmektedir: Talmide Hahamim’in zihinleri onlar yaşlandıkça daha da gelişir. Tora’yla hala pek alakadar olma şansına sahip olmayan insanların, emeklilik yaşlarına ulaştıkları andan itibaren üretkenliklerini kaybetmeye başlayıp, yaşlılıklarına daha fazla bağlanmaya doğru ilerlediklerini pek sık görmekteyiz, bütün gün ya kahvede ya parklarda ya da evlerinde akşamın gelmesini bekleyen bu kişilerin maalesef yaşam enerjileri de doğru orantılı olarak azalmaktadır. Hayatını Tora öğrenimine adayan kişilerin, 100 yaşlarında bile gece gündüz Tora öğrendiklerine yaşadığımız devirde bile şahit olduk. Yaşam enerjilerinin, vücudun doğal olarak yaşlanmasına karşı koyması, özellikle Tora ile alakadar oldukları zaman çerçevesinde rahatlıkla gözlenebilmektedir.

Amehadeş betuvo behol yom tov maase bereşit, Tanrı Yit-barah iyiliğiyle her gün yaratılışı yenilemektedir. Ribi Hayim miVolozhin hergün şahrit duasında okuduğumuz bu cümleyi şöyle açıklamaktadır. Dünya ve içinde bulunan her şey, her an Tanrı’nın ruhani enerjisi ile ayakta kalmaktadır. Tanrı bir an bile bu enerjiyi keserse dünya yaratılıştan evvelki pozisyonuna yani “tou vavou”ya, boşluğa geri döner.

Tanrı Yit-barah kesintisiz bir şekilde dünyamıza “şefa” ve “beraha” indirmeye hazırdır. Aşağıdakiler yani dünyadaki insanlar bu berahayı almak için kendilerine bir “kli” yani kap oluşturdukları sürece bahsi geçen bereket ve bolluk aşağıya inecek ve kendisi için uygun olan kabı dolduracaktır.

İnsanoğlu her gün her saat her dakika her an bu kabı oluşturmak için gerekli enerjiyi Tanrı’dan alırken, bahsi geçen kabı oluşturmadığı sürece, bu berahayı almaya layık olamamaktadır.

Midraş bize Avraam Avinu’nun kendinden evvelki 10 nesle ait berahayı tek başına aldığını öğretir. Avraam Avinu’dan evvel yaşamış 10 nesil, bahsi geçen bu kabı oluşturamadıkları için o beraha potansiyel olarak yukarıda kalır, Avraam Avinu inşa ettiği kap sayesinde, aşağıya inemeyen bu berahayı toplamaya hak kazanır. Avraam Avinu’nun “berah Aş-em et Avraam bakol”, “Tanrı’nın, Avraam’ı herşeyde mübarek kılması”, Avraam’ın hayatının bütün günleri boyunca karşısına çıkan tüm fırsatları doğru değerlendirmeye çalışıp, bahsi geçen kabı oluşturmasının otomatik ve doğal bir sonucudur.

Ribi Yitshak Levi mi Berdiçov, Sanegor şel Yisrael, etrafındaki her insanın iyi yönlerine bakan, yaptığı güzel şeyleri ortaya çıkaran çok büyük bir Hahamdır. Bizler onu genellikle anlattığı hikayeler ve misallerle tanırız. Ribi Yitshak Levi’nin her yaşta ve her seviyedeki insana öğreteceği, her seviye derinlikte bilgisi vardır. Ribi Yitshak Levi, Keduşat Levi kitabında Ree Peraşası’ndaki “ree anohi noten lifnehem ayom beraha…”, “gör, bugün (ayom) sizin önünüze berahayı veriyorum” pasuğunu şu şekilde açıklar: Tanrı, her gün dünyayı yenilediği gibi, her gün insana Tanrı’nın İbadetinde ve Tora öğreniminde kullanabilmesi için bir evvelki günden daha açık (bulanık olmayan), daha parlak bir zihin vermektedir. Yani asıl bereket, Tanrı’nın Hizmetinde kullanabilmemiz için verilen ve her gün yenilenen zihin açıklığıdır.

Buradan çıkan gün kavramı sadece bir zaman birimi değildir, her gün o güne ait ruhani potansiyeli taşıyan kendi başına bir yaratılıştır.

Midraş Tanhuma şöyle der. İnsanın vücudundaki 248 uzuv, 248 yap mitsvasına karşılık ger. Her gün 248 mitsvanın her biri insana şu şekilde çığlık atar: “Bizi yap ve bunun sonucunda günlerini uzatmaya layık olacaksın”, (insanın vücudundaki 365 tane sinire karşılık gelen “lo taase, yapma” mitsvası için de benzer bir ifade kullanılmaktadır. )

Tanrı hepimize uzun günler ve uzun seneler versin ve bizler de her güne ait yapmamız gereken şeyleri yapıp her günün getirdiği berahaları almaya hak kazanalım.

“ (Avraam) Yerel halkın duyabileceği şekilde Efron’a konuştu: “Önce beni bir dinlesen…” dedi. “Arazinin parasını veriyorum; al benden. Ölmüş yakınımı oraya [ancak sonra] gömeceğim”. Bereşit 23:13

Raşi Avraam’ın Efron’a şöyle dediğini söyler “ Para sana vermem için tamamen hazır. Keşke daha önceden sana verseydim!”  Neden Avraam bu parayı Efron’a vermek için bu kadar hevesliydi?

Tora Avraam’ın paraya karşı olan tutumuyla Efron’un paraya karşı olan tutumunu karşılaştırır. Efron’un paraya karşı çok büyük bir arzusu vardı ve soylu davranışlarından öve öve bahsetmesine rağmen kendi topraklarını çok yüksek fiyatlara satmak için çok titiz davranıyordu. Öbür tarafta, Avraam borcunu zamanından önce ödeme konusunda çok sabırsızdı. Kendisine ait olmayan parayı çok kısa bir süreliğine bile olsa kendisinde kalmasını istemiyordu. İşte bu yüzden şöyle dedi, “ Keşke daha önce verseydim!”.

Bazı insanlar vardır ki, Borç ödemeye gelince veya aldıkları bir eşya için ödemeye gelince bu ödemeyi yapmayı sürekli ertelerler. Bu kişiler esasında dürüsttürler hatta hiçbir zaman bir kişiyi kandırmayı bile düşünmemişlerdir bile. Ancak, paralarından ayrılmak bu kişilere çok zor gelir. Bu yüzden, borçlarını ödemeyi ertelemeye devam ederler. İşte Avraam’dan borç ödeme mitsvasını yerine getirmeyi memnuniyetli ve mutlu bir şekilde yerine getirmeyi öğrenin! 

Sara öldü. Avraam ağladı ve üzgündü. Sara bir tsadeket (çok dürüst ve doğru bir kadın) idi!
Avraam Sara'yı gömmek için Mahpela Mağarası'nı satın aldı. 
Bugün Mahpela Mağarası'nın nerede bulunduğunu hâlâ biliyoruz.
Avraam'ın bir hizmetkârı vardı. Adı Eliezer idi.
Avraam Eliezer'e: "Yitshak'ın bir eşe ihtiyacı var. Ona ailemdeki kızların arasından bir eş bul." dedi.

Eliezer Avraam'ın ailesinin yaşadığı yere gitti.
Bir kuyunun yanında durdu. 
"Burada birçok kız var. Onlardan birinden su isteyeceğim. Eğer 'İç, ve senin develerine de su vereyim' derse, o zaman Yitshak için doğru kızın o olduğunu anlayacağım."
Böyle biri iyi ve başkalarına karşı da nazik olan biridir.
Eliezer Avraam'ın ailesinden bir kız gördü. Adı Rivka idi.
Eliezer: "Lütfen biraz su verir misin?" diye sordu.
Rivka: "İçin, efendim ve develerinize de su vereyim!" diye cevap verdi.
Eliezer bunu duyunca çok sevindi.
Ona armağan olarak mücevher verdi.
Rivka'nın evine giden Eliezer, kızın ailesine yolculuğunun nedenini anlattı. Ailesine Rivka'nın onunla gitmesine izin verip vermeyeceğini sordu. İzin verdiler.

Eliezer Rivka'yı Eretz Kenaan'a götürdü.
Yitshak onunla evlendi.
Rivka bir tsadeket idi. Sara kadar dürüst ve doğru bir kadındı.

"Robi'yi alıyorum". 
"Belki bir sonrakinde beni seçer" diye düşündü Yoel olumlu bir halde. 
"Metin'i seçiyorum..."
Hayır...
"ve... Gil..."
Yoel mahalle arkadaşlarıyla futbol oynamayı çok severdi ama takımlar seçilirken, sırada durmaktan nefret ederdi. Çünkü her zaman en son seçilen kişi olurdu. Sadece Metin, beş yaş küçük kuzenini getirdiğinde durum bir kereliğine değişmişti.
"Sanırım Ceki'yi alacağım..."
Evet, yine sonuncuydu. Ne bekliyordu ki? 40 kiloyla, paltoyla dursa bile, kürdan gibi bacaklarıyla kimse onu futbol oynamaya uygun görmüyordu. 
"Haydi Yoel sen bizdensin. Ama dikkat et, bugün hava çok rüzgarlı. Bir yerlere uçup gidersen seni bulamayız..."diye şakalaştı takım kaptanı Deni, dev gibi kollarını Yoel'in omzuna atarak. 
Keşke, Deni ya da diğer arkadaşlarım gibi yapılı biri olsaydım, o zaman hemen seçilirdim. Diye düşündü Yoel. 
Çocuklar oyuna başladılar ve iyi vakit geçirmeye koyuldular. Deni topa öyle bir vurdu ki, sanki etrafta sert bir rüzgar esti. Çocuklar havalanan topu izlediler ve birden ŞANGIR! Top, Sami Bey'in camından içeri girivermişti...
Herkes deli gibi koşuşturmaya başladı. Bay Sami her zaman, evinin yakınlarında oynadıkları için onlara kızardı. Şimdi, hele bir de camını kırmışken herkes, çok feci kızacağından emindi! Hızla kaçan Deni'yi takip ederek, çitlerden atladıklarında tehlikeden kurtulacaklarını biliyorlardı. Yoel de onların peşinden koşmaya başladı, ama sonra...
"Hey, off, bu sefer yakalanıyorduk!" dedi Deni, nefes nefese arkadaşlarına dönerek. "en azından hepimizi zamanında kaçabildik. Hey, bir dakika… Yoel nerede?"
"AA, o arkada kalmış!" dedi Metin çitlerin arkasını göstererek. "işte orada, Bay Sami ile yüz yüze konuşuyor!"
Yoel, kıpkırmızı olmuş yüzüyle kendine yaklaşan Bay Sami'yi gördüğünde sakin olmaya çalıştı. O da herkesle beraber kaçabilirdi ama bir şekilde doğru gelmedi ona. Ne de olsa penceresini kırmışlardı. En azından zarar ödenmeliydi. 
"Çok özür dileriz Bay Sami." Dedi Yoel. "Bugünden itibaren sizin evin yakınında oynamayacağız. Şimdi size 5 milyon vermek istiyorum. Geri kalan 50 milyonu da bu hafta içinde toplayabiliriz. Söz veriyorum."
Yoel, Bay Sami çok daha sakin bir şekilde evine doğru yürümeye başladığında alnındaki terleri sildi. Bay Sami, toplarını bile geri verdi. Yoel arkadaşlarına döndüğünde, herkesin şaşkınlıkla kendisine baktığını gördü. 
Ertesi gün Yoel, sıraya girdiğinde hayal kuruyordu. Yine en sona kadar beklemesi gerektiğini biliyordu. Aniden omzuna birinin dokunduğunu hissetti. "haydi gel" dedi Metin ona. 
"Efendim?"
"Dani, seni takımına seçti. Haydi onu takip et." 
Yoel, hala sırada seçilmeyi bekleyen çocuklara baktı. Bu şaka mıydı yoksa? Kendine gülümseyen Deni'ye baktı. 
"Doğru Yoel, seni ilk seçtim. Dün ne yaptığını gördükten sonra, hepimiz kaçarken, Bay Sami ile konuşmanı duyduğumda, senin aramızdaki en güçlü kişi olduğunu anladım."