Asırlar boyu, Yahudiler, "Kitapların Milleti" olarak tanınmıştır Bu deyiş "Tora"dan kaynaklanmaktadır. Yahudiler, genellikle kitaplara olan sevgileriyle anılırlar. Çağlar boyunca, kitapların, Yahudilerin en değerli mülkiyeti olduğu söylenir.

Kitabın Tarihçesi

Kitap kelimesi, birçok yazılı sayfanın birleştirilmiş olmasını ifade eder. Matbaanın 15. yüzyılda icadıyla kitap, basılı olarak gözükmeye başlar. Bu yüzyıldan önce kitaplar elle yazılmış, "El yazması" denen sahife topluluğuydu.
Zaman geçtikçe, kitaplar yazıldı ve halk arasında dolaştırılıp, okundu.

Matbaanın İcadı

15. yüzyıl sonlarında matbaanın icadıyla, Yahudi kitabı şekil değiştirdi. 1475 yılında, İtalya'da basılan Raşi'nin Tora yorumu, basılı ilk Yahudi kitaptır. Yahudi basım sanatı, İtalya'dan, İspanya ve Portekiz'e yayıldı. 1492'deki İspanya'dan sürgün edilmelerinden sonra, bu basım sanatı, İspanyol Yahudileriyle birlikte, onların yerleştiği tüm ülkelere taşındı.

Basımın gelişmesinin Yahudilerin hayatına etkisi büyük olmuştur. Her ne kadar, kitaplar, sayıca az idiyseler de, gittikçe çoğalmaktaydılar. Kitaplar çoğaldıkça, fiyatlar düşüyor ve birçok kişi kitap sahibi olabiliyordu. Bir müddet sonra, herkesin, şahsi bir dua kitabı edinmesi kolaylaştı. Artık "Tora" sadece zenginlerin evinde değil, hemen her Yahudinin evinde bulunabiliyordu. Yahudiler tarafından basılan ilk kitaplar, büyük çoğunlukla din kitaplarıydı. Zamanla, hikaye, okul, masal kitapları ile salt eğlendirici nitelikte kitaplar da Yahudiler arasında yaygınlaşıyordu. Yahudiler her yerde, basılı her bir kelimenin, kitabın, öğrenmenin ve kitapta buldukları huzurun açlığını yaşıyordu. Yahudi kitaplarının basımı, yıldan yıla gelişiyor ve ilk zamanlardaki fakir basım zenginleşiyor, renkleniyordu. 19. yüzyılda artık Yahudi kitapları, İbranice, Judeo Espanıol ve Yidiş lisanlarında basılmış olarak, geniş bir kültür yelpazesine yayılıyordu.

En Önemli Yahudi Kitapları

Sayısız Yahudi kitapları arasında en önemli üç tanesi şunlardır: Tanah, Talmud ve Sidur.

• Tanah olmadan Yahudi milleti olamazdı.
• Talmud olmadan Yahudilerin sosyal yaşamları ve öğrenme dağarcıklarında geniş boşluklar oluşacaktı.
• Sidur olmadan ise Yahudileri asırlar boyu birleştiren dualar, Yahudilerin neşe, korku, endişe ve ümitlerini paylaşmaları gerçekleşemeyecekti.

Tanah

Yahudilerin en çok değer verdikleri kutsal varlıkları Tora, İbranice'den, 100'den fazla dile çevrilmiştir. Bugün de, eski zamanlardaki gibi, insanların dürüst bir yaşam sürmelerinde rehber olmaktadır. Tora Tanrı'nın tek olduğunu söyler, sadece doğrunun söylenmesini öğütler.

Tora'da dünyanın en güzel hikayeleri yer alır. Örneğin Moşe, Yeoşua, Şimşon'un kahramanlıkları, Tufan, Esaretten Kurtuluş ve diğer olağanüstü olaylar gibi.

Yahudi milleti için Tora, Yahudi kültürünün temelini oluşturur. Rabiler der ki: "Her tür bilgi ve bilgeliği Tora'da bulabilirsiniz."

Tanah 24 kitaptan oluşmuştur.

Bunlar üçe ayrılır: Tora, Neviim ve Ketuvim.

Moşe'nin Beş Kitabı:

Tora Moşe'nin beş kitabından oluşur. Bu beş kitap, Tekvin-Bereşit (Dünyanın yaradılışı) ile başlar, Tesniye-Devarim ( Moşenin ölümü) ile biter.

Beş kitabın adı sırasıyla şöyledir: Tekvin-Bereşit, Çıkış-Şemot, Levililer-Vayikra, Sayılar-Bamidbar, Tesniye-Devarim.

1. Tekvin (Bereşit):Birçok konuyu inceler: Evren nasıl yaratıldı? Neden insanlar hayatta kalabilmek için bu kadar ağır çalışmalıydılar. Niçin ilk örtünme, ilk katletme olayları yaşandı. İnsanlar, ne zaman elleriyle aletler yapmaya yöneldiler gibi. Tekvin bir bilgi kitabı değildir. İngilizce adı Genesis olan bu kitabın İbranicesi Bereşit yani başlangıç kelimesini ifade eder.

2. Çıkış (Şemot):İkinci kitap olan Çıkışın ana konusu, İsrailoğullarının Mısır esareti ve Moşe'nin önderliğinde Mısır'dan çıkışlarıdır. Bu kitap, bize İsrailoğullarının nasıl esir olduklarını, hürriyetlerine nasıl kavuştuklarını, Moşe'nin kişiliğini, İsrailoğullarının birleşip nasıl bir ulus olduklarını anlatır. Çıkış kitabında en çok vurgulanan ise özgürlük duaları ve tüm insanların, özgürlüklerini kazanmaları fikridir. Bu kitap ismini İsrailoğullarının Mısır'dan çıkışından alır. İbranicesi Şemot, isimler manasındadır.

3. Levililer (Vayikra):Bu kitapta Yahudi gelenekleri, insan ilişkileri, ebeveyn-çocuk ilişkileri, bayram, oruç günleri ve sunulacak korbanlarla ilgili kurallar anlatılır. İbranice adı Va-Yikra'dır. "Ve çağırdı" anlamındadır.

4. Sayılar (Bamidbar):Yahudilerin Sinai Dağı'ndan ayrılıp, Kenaan sınırlarına varmalarına kadar gelişen olayları anlatır. 40 yıllık göçebe hayatından sonra, Yahudilerin Vaad edilmiş Topraklara giriş hazırlıkları bu kitapta anlatılır. İbranice adı Ba-Midbar'dır "çölde" anlamındadır.

5. Tesniye (Devarim): Bu kitap, Çıkış, Levililer, Sayılar kitaplarında anlatılan, tarihi olayları ve kanunları işler. İbranice adı Devarim'dir. "Sözler" Moşe Rabenu'nun söylediği sözlerden bu ismi taşır.

Peygamberler (Neviim):Tanah'ın ikinci bölümü. 19 kitaptan oluşmuştur.

İlk dört kitap Moşe'nin ölümünden sonra Yahudi tarihini anlatır. Diğer 15 kitap ise birçok peygamberi içerir.

İlk peygamberler Yeoşua, Hakimler, I. Samuel, II. Samuel, I. Krallar, II. Krallar'dan ibarettir. Son peygamberler Işaya, Ezekiel ve Yeremya'dır. "12'ler" adlı kitap da şu peygamberleri kapsar: Hoşea, Nahum, Yoel, Habakkuk, Amos, Zeharya, Tsefanya, Ovadia, Hagay, Yona, Mika ve Malahi'dir.

Yeoşua:Nun'un oğlu Yeoşua'nın savaş ve fetihlerinden bahseder.

Hakimler:Yeoşua'nın ölümünden sonraki olayları işler.

I. ve II. Samuel: İlk Yahudi krallığının nasıl kurulduğunu anlatır. Şaul ve David ilk Yahudi krallarıdır.

I. ve II. Krallar: Kuzey Krallığı İsrail Krallığı adını, Güney Krallığı da Yehuda Krallığı adını taşırdı. Yahudi ulusunun bölünmesi anlatılır.

İşaya: Amos'un oğlu olan, Güney Krallığı Juda'da yaşayan peygamberdir. Bu kitapta Tanrı'ya olan inancının kuvvetliliği anlatılır.

Yeremya: Sevilmeyen, nefret edilen bir liderdi. Kehanetleri doğrulandı.

Ezekiel: Sürgünde, Babil'de faal idi. Bu kitapta, sürgündeki ilk dindar Yahudi topluluğunun kuruluşu anlatılır.

Hoşea: "12 Peygamber" kitabının ilkidir. Yoel, Amos, Obadia, Yona, Mika, Nahum, Habakkuk, Tsefanya, Hagay, Zeharya, Malahi ile son bulur.

Yoel: Yahudi milletini oruca davet eder ve Yehuda'nın bir gün yine zafere ulaşacağını söyler.

Amos: M.Ö. 8. yüzyıl ortalarında yaşamıştır. Söylediklerini, ilk yazan peygamberdir.

Ovadia: 21 mısralık, konusuyla, Tora'daki en kısa kitaptır.

Yona: Bu kitapta hoşgörü ve pişmanlık duygularının tüm insanlarda bulunduğu anlatılır. Sinogoglarda Kipur gününde okunur.

Mika: Her zaman barış dolu geleceği anlatır.

Nahum: Tüm kitabını oluşturan 3 muhteşem konuyla, Asur İmparatorluğu'nun çöküşü dile getirilir.

Habakkuk: Sadece üç konudan oluşan bu kitap, çok derin ve şiirsel düşünceler ifade eder.

Tsefanya: Yine üç konulu bir kitaptır. Kral soyundan gelen bu peygamber, gün gün Yeruşalayim'in eski görkemine kavuşacağı ümidini dile getirir.

Haggay: Bu peygamberin özel bir görevi vardı. Sürgünün çabuk sona ermesi ümidi ve Bet-Amikdaş’ın yeniden inşası fikirleri bu kitapta yer alır.

Zeharya: 14 konuda, Yahudi milletine, Maşiah'ın gelişiyle, barışın sonsuza dek süreceği inancını yansıtır.

Yazılar: Bu bölümde, Mezmurlar, Deyişler, İyov, Neşideler Neşidesi, Rut, Vaizler, Yakarmalar, Ester, Daniel, Ezra, Nehemiah, 1. Tarihler 2. Tarihler anlatılır.

Mizmorlar (Mezmurlar): Bu kelime, İbranice'de çalgı anlamına gelen "Zemer"dan gelir. İşlediği konu ise Tanrı inancı, anlayış ve sevgidir. 150 ilahiden oluşur. David Ameleh mezmurlarını arp ile terennüm ederdi.

İyov: 42 parlak konuyla, anlatılmak istenen insanlığın acılarıdır. İyov'un Tanrı'ya, her şart ve durumdaki bağlılığı ifade edilir. İyov'un kitabı çok derin dinsel düşünceler içerir.

Deyişler: Günlük hayatta da kullanılan bu sözlerin ifade ettiği mana derindir. Yaşamın her yönüne ait kurallarına ışık tutan sözler bulunmaktadır.

Neşideler Neşidesi (Şir a Şirim): Sevgi dolu bu şarkıların yazarı Şelomo Ameleh'tir. Bu şarkılarda Tanrı'nın milletine olan sevgisi anlatılır. Bu şarkılarda ifade edilmek istenen şey sevilen Tanrı, gelin olarak görülen Şulamit ise "İsrael"dir. Neşideler Neşidesi 5 "Megillot" yani ruloların ilkidir. Bu kitaptan alıntılar Pesah'ta sinagoglarda okunur.

Rut: Çok güzel bir özveri ve dostluk hikayesini dile getirir. Rut'un kocasının ölümüne rağmen, kayınvalidesine gösterdiği sadakat ve fedakârlığı anlatır. Kayınvalidenin gelinine Boaz adlı bir damat bulmasıyla bu evlilikten oluşan soyun 3. neslinde (Obed-Yesse-David) David Ameleh doğacaktır.

Yakarışlar: 5 hüzünlü şiirin anlatıldığı kitaptır. M.Ö. 586 yılında Yeruşalayim'in Babilliler tarafından yıkılması ertesinde Yahudi halkının çektiği ızdırap ifade edilir. Bu kitap sinagoglarda Teşa-Beav'da okunur.

Vaizler: İbranice karşılığı "Kohelet"tir. Şelomo Ameleh'in yaşlılığında bu kitabı yazdığı söylenir. Bu kitap, hayat felsefesini soru-cevap olarak verir. Sabır ve cesaret önerir. Sinogoglarda "Sukot" bayramında okunur.

Ester: Milletini felaketten kurtaran Ester'in cesaretini konu eder. Purim bayramında sinagoglarda okunur.

Daniel: Dinlerine bağlı kalıp, dürüst davranmak için, Daniel ve üç arkadaşının yaptığı fedakârlıkları içerir.

Ezra: Tora kanunlarının yerine getirilmesini isteyen bu kişinin Nehemya ile kitabı tek olarak kabul edilir.

Nehemya: İleri görüşlü ve dürüst bir lider olarak bilinir. Kitabı birinci tekil şahıs olarak yazılmıştır.

Talmud: Bu kitapta tüm dini kanunlar bulunur hem bir Kanun Kitabı, hem de bir yasaların gerekçeleri kitabı niteliğini taşır.

M.Ö. 576'da Bet-Amikdaş’ın yıkılışından sonra Babil sürgününde yaşayan Yahudilerin, beraberlerinde getirdikleri Tora, Yahudilerin kanununu teşkil etti. "Tora şe beal pe" yani "sözlü kanun" zamanla kağıda geçirilerek ciltleri meydana getirir ve Talmud oluşur. Talmud iki ayrı bölümden meydana gelir. İlk bölümü Mişna, "şna" tekrar ve öğrenmeden ismini alır.

İkinci bölüm ise Gemara, Arami dilinde "Gmar", öğrenme veya öğretme manasındadır ve Mişna'nın yorumudur.

Mişna: Bu kitap İbranice olarak, 1800 yıl önce Yehuda Ha-Nasi tarafından yazılmıştır. 6 bölüme ayrılır. Bu bölümler: zirai kanunlar, oruç ve bayramlar, resmi ve dini kanunlar, evlilik ve suça ilişkin kanunları içerir. Mişna'nın net bir şekilde izahı ve yorumu ise Gemara'da işlenir.

Gemara: İki Gemara bulunmaktadır. Bir tanesi 1500 yıl önce Babil'de Yahudi bilginler tarafından tamamlandı. Diğeri de Yeruşalayim bilginleri tarafından 100 yıl önce bitirilmişti.

Mişna ve Babil Gemara'sı birlikte Babil Talmud'u olarak adlandırılır. Mişna ve Yeruşalayim Gemarası ise birlikte Yeruşalayim Talmud'u olarak ifade edilir. Babil Talmud'unun üçte biri kadardır. Hiçbir zaman Babil Talmud'u kadar kullanılmamıştır.

Babil Talmud'u ise Arami dilinde yazılmış olup, çok ağır bir tempoyla, Mişna'yı yorumlayan bilginler tarafından meydana getirilmiştir.

Talmud'u yaratanlar, daha ziyade bugünkü üniversite profesörleri seviyesindeki kişilerdi. Rabi Meir sofer (Sefer-Tora yazarı) , Samuel tanınmış bir astronom, Huna Saha da alan uzmanı idi. Huna Saha, (Yohannan Hasandelar) bu ismini kundura tamircisi olduğu için almıştır. Tüm bu kişiler dinsel yorum ve kural koyuculuk alanlarında uzman olmuşlardır.

Bu yüzden, Talmud tüm Yahudi milletinin ortaya koyduğu bir eserdir. Geleneklere göre, 427'de ölen Raşi yazım işlemine başlamıştır. Rabina Bar Huna tüm eksiklikleri tamamlamış ve 499 yılında öldüğünde büyük Talmud kapanmıştır.

Agada: Bu bölüm tüm Talmud'un üçte birini içerir. Talmud'un kapsadığı ağır konuları biraz yumuşatıp, havayı daha hafifletmek üzere, birçok deyiş, efsane, fıkra ve vecizelerle Talmud daha cazip şekle sokulur. Bu bölüm "Talmud Agada"sı olarak adlandırılır.

Talmud'da noktalama yoktur. Bir kelime tüm bir cümleyi ifade edebilir. Soru işaretleri bulunmaz.

Tüm Mişna, Gemara ve yorumlar bugün bildiğimiz Talmud'u oluşturur. 2.500.000 kelimeyi içeren Babil Talmud'u Yahudi kültürünün yarattığı en büyük eserlerden biridir. 6.000 sahifelik bu eser Yahudi kültürünü kapsayan bir ansiklopedi şeklindedir.

Nesiller boyunca Talmud tüm Yahudilere bilgi ve ışık kaynağı olmuştur. Talmud'dan bilgi edinme kolay bir iş değildir. Fakat bu bilgiyi öğrenmeye hazır ve istekli olan kişilere Talmud, yol gösterip, büyük bir bilgi hazinesi sunar.

Siddur: Dua kitabıdır. Tuğla üzerine tuğla inşa edilmiş bir gökdeleni simgeler. Yüzyıllar boyu Siddur'da dualar eklenmiş ve değişmiştir. Sonuçta Siddur zengin bir Yahudi tören ve ibadet edebiyatını oluşturmuştur.

Bu kitap, aynı zamanda, tanınmış ve isimsiz birçok yazarın, dini şiirleri ve dualarını içerir. Dünyanın her bir köşesinde Siddur, 1000 yıldan uzun bir süredir, her Yahudi evinin kitaplığındadır.

Yahudilerin bu üç büyük kitabı, büyük edebiyat ustalarının eserleridir.