Peraşa Özeti (Şemot 10:1-13:16)

[www.chabad.org]

Mısır'da gerçekleşen on belanın son üç tanesi aktarılmaktadır: Bir çekirge istilası, tüm ürünleri ve bitki örtüsünü tüketir, koyu ve elle dokunulabilir bir karanlık, ülkeyi etkisi altına alır ve Nisan ayının 15'i gece yarısını vurduğu sırada Mısır'ın tüm behorları ölür.

Tanrı, Bene-Yisrael'e bir halk olarak verilen ilk mitsvayı bildirir: Ay'ın hareketlerine göre düzenlenmiş bir takvim belirlemek. Bene-Yisrael'e bunun yanında Tanrı Adına bir Pesah-korbanı getirmeleri emredilir. Buna göre bir kuzu ya da oğlak alınıp kesilecek ve Mısırlı behorları öldürmek üzere geldiğinde, Tanrı'nın Yahudi evlerini pas geçmesi için, bu hayvanın kanı evlerin kapı sövelerine sürülecektir. Korbanın ateşte çevirme yapılarak pişirilen eti, matsa (mayalanmamış ekmek) ve maror (acı otlar) ile birlikte yenecektir.

Behorların ölümü, sonunda Paro'nun direnişini kırar ve Bene-Yisrael'i ülkesinden kelimenin tam anlamıyla kovar. Yahudiler ülkeden o kadar telaş içinde çıkmak zorunda kalırlar ki, yoğurdukları hamurlar mayalanmaya vakit bulamaz ve yolluk olarak yanlarına sadece mayalanmamış yiyecekler alırlar. Çıkışlarından önce Mısırlı komşularından altın gümüş ve giysiler isterler ve Mısır'ı servetinden ederler.

Bene-Yisrael'e tüm behorları kutsal olarak ayırmaları emredilir. Ayrıca her yıl, yedi [Diaspora'da sekiz] gün boyunca iyeliklerinde hiç [tahıl bazlı] mayalı yiyecek bulundurmayarak, matsa yiyerek ve kurtuluşlarını çocuklarına aktararak, Mısır Çıkışı'nın yıldönümünü kutlayacaklardır. Bunun yanında Mısır Çıkışı'nın ve bunun sonucunda Tanrı'ya olan sadakatlerinin bir hatırlatıcısı olarak kol ve başlarına tefilin takacaklardır.

DEVAR TORA

["Kol Hakollel" / Rabi Pinhas Avruh - www.torah.org]

Sadece Yap!

Bu haftaki peraşada okuduğumuz çekirgeler, karanlık ve Behorların ölümü gibi, Bene-Yisrael'in Mısır esaretinin sonunu getiren baş döndürücü olayların içinde, meydana gelen değişimlerin en önemlilerinden biri neredeyse arada kaybolmaktadır. Sinay Dağı'nda Tanrı'nın Kendisi'ni büyük bir insan topluluğuna aracısız bir şekilde tanıttığı o muhteşem olaya bir giriş olarak, Bene-Yisrael, hayat boyu süren Tanrı bilincine ulaşma hedefinin çerçevesini oluşturan Tanrısal emirleri, yani mitsvaları almaya başlarlar.

Aldıkları ilk emirlerden biri Pesah-korbanıdır. "Bu ayın [yani Nisan ayının] 10'unda atasal aile başına bir davar yavrusu - her ev [halkı] için bir davar yavrusu - almasını söyleyin... [bu yavru,] bu ayın 14'üne kadar gözetiminizde olsun" (Şemot 12:3,6). Görüldüğü üzere bu ilk Pesah-korbanında kesilecek davar yavrusunun, kesimden dört gün önce ayırmak gerekiyordu. Ancak bu gereklilik sadece o yıla mahsustu ve sonraki yıllarda böyle bir yükümlülük olmayacaktı.

Neden Mısır'daki Bene-Yisrael'e bu özel koşul verilmişti? Raşi'ye göre, sebep bu emir verilirken şöyle denmesidir: "Aileleriniz için kendinize bir davar çekin ve alın" (Şemot 12:21). Burada iki fiil kullanılmıştır, çünkü Mısır'dayken Bene-Yisrael içinde putperestlik de görülmekteydi ve davar yavruları, Mısır'a özgü putperest tapınma çerçevesinde kutsal sayılıyordu. Böylece, kesilecek davar yavrusunu bir kenara ayırmak, putperestlikten el çekmeyi, davar yavrusunu Tanrı hizmetine adamak üzere almak da bir mitsvanın aktif olarak yerine getirilmesini ifade etmekteydi.

Ama Raşi'nin bu açıklaması soruyu nasıl cevaplamaktadır? İki fiilden birinin kötüden el çekmek ve iyiyi yapmayı belirttiğini söylesek bile, aradaki dört günlük süre nasıl açıklanmaktadır? Bene-Yisrael'in putperestliğe bulaşmış olmalarının bu dört günlük bekleme süresiyle ne ilgisi vardır? Her şeyden önce, onlar, bütün Mısır nüfusu gibi, dokuz hayret verici mucizeye, sadece Bene-Yisrael'in yararı için Tanrı'nın doğaya mutlak üstünlüğünün dokuz muhteşem gösterisine tanık olmuşlardı. Bu aşamada, evrende Tanrı'dan başka bir gücün olma olasılığını nasıl akıllarına getirebilmekteydiler? Ve eğer bir şekilde, putlara inanmaya devam ediyor olsalardı, kuzuyu kurban etme mitsvasını da elbette yerine getirmeyeceklerdi. Ne de olsa ilah saydıkları bir hayvana karşı böyle bir şey yapmaları düşünülemezdi. O halde soru geri gelmektedir: Acaba o nesil, o dört gün içinde, onları puta tapmaktan uzaklaştırmaya yarayacak ne tür bir değişim geçirmiştir?

New York'un Queens bölgesinin Forest Hills kasabasında Hafets Hayim Yeşivasının müdürü olan Rabi Alter Hanoh Leibowitz buna şöyle bir açıklama getirir: Halkın kalplerinin en derin köşelerinde putperest felsefeler kendilerine öyle kuvvetli yer edinmişti ki, gerçekleşen dokuz mucizevi bela bile bunları kalplerinden atma kuvvetine sahip değildir. Evet, şimdi Tanrının evrendeki tek güç olduğunu kabul eden mantıksal bir kabullenme içindeydiler, ama yine de bu, on yıllarca içine battıkları uygulamalarla kalplerine aşılanmış derin inançlarını yok edecek değildi. Tanrı hakkında sadece mantık ve zihin düzeyinde kalan ama duyguların derinliğine henüz inmiş olmayan bu kabullenme, onlara Pesah-korbanının gerekliliklerini yerine getirmelerini bile sağlayabilirdi; ancak yine de varlıklarının derinliklerinde puta tapma inançları hâlâ aynı kalacaktı. Gerçek ve tam arınma ancak olaylara belirli bir süre düşünsel odaklanma ile mümkün olabilirdi. Bir kuzuyu, yakında Tanrı'ya yönelik hizmetin bir parçası olarak kesecek olmanın bilinciyle bir kenara ayırma eylemi, kalplerini on yıllar boyunca süren putperest tapınmadan, dokuz belaya tanık olmanın bile başaramayacağı düzeyde temizleme etkisine sahip olmuştur.

Bizler sık sık Tora öğrenmek istediğimizi, iyilik ve şefkat işlerinde (hesed) pay sahibi olmak istediğimizi, dedikodu ve kötü konuşmadan (laşon ara) kaçınmak istediğimizi söyleriz. Bu söylediklerimize verilebilecek etkili bir cevap "Eylemler kelimelerden çok daha yüksek sesle konuşur" şeklindedir. Ancak durum gerçekte bunun da ötesindedir. Mitsvalar söz konusu olduğunda, eylemler içtenliğimizi "ifade etmenin" yolu değildir. Bundan ziyade, içtenliğimizi "yaratmanın" yoludur eylemler. Eskiyi gerçekten söküp atma ve onun yerine, yeniyle gelişmişi ekmenin yolu, kendimizi, yeni eylemleri aktif olarak benimseyerek yeni alışkanlıklar edinmeye zorlamaktır.

İKİLEM

Bu kısımda bazı ikilemler ve sorular sunacağız. Bunları Şabat masasında ailece tartışma konusunun bir parçası yapabilirsiniz. Peraşa broşürünün sonunda bu soruya Yahudilik'in bakış açısıyla verilebilecek bir cevabı bulabilirsiniz.

Kayıp bir eşya bulunduğu takdirde onu sahibine geri ulaştırmak Tora'nın bir emridir. Ancak bu yükümlülüğü geçerli kılan bazı unsurlar vardır ve bunların en önemlisi, eşyanın üzerinde tanımlayıcı bir işaret (siman) bulunmasıdır. Bu hafta bir ikilem sunmak yerine, aşağıda nelerin bu tipte bir siman teşkil ettiğini ve nelerin etmediğini ele alacağız.

MİŞNE TORA

[Rambam'ın Sözlü Tora'nın tüm konularını kapsayan devasa kanun kodeksi Mişne Tora'nın çok kısa bir özeti. Hazırlayan: Rabi Dr. Azriel Rosenfeld]

Önemli Not: Bu yazı dizisinin amacı Tora'nın tüm kanuni konuları hakkında okuyucuya bir fikir vermekten ibarettir. Okuyucu, pratik Alaha konusunda burada yazılacak - hem de çok kısa bir özet olan - kanunları bir temel olarak kullanamayacağını bilmelidir. Alaha konusundaki pratik uygulamalar için uzman bir Haham'a danışmak gerekir.

Beşinci Kitap: KEDUŞA / KUTSİYET (Devam)

28. Maahalot Asurot - Yasak Yiyecekler (Devam)

b) Fiziksel Gerekçeler

Yedi gün yaşamamış prematüre bir hayvanı yemek yasaktır. Hahamlarımız bunun yanında döllenmiş ve içinde civciv oluşmaya başlamış bir yumurtayı yemeyi de yasaklamışlardır. Yaşayan bir hayvanın veya kuşun bedeninden kopmuş bir parçayı yemek yasaktır. Pasukta söylendiği gibi: "Kırda parçalanmış eti yemeyin" (Şemot 22:30). Bunun yanında canlı bir hayvandan kopmuş bütün bir uzvu yeme konusunda da özel bir yasak vardır. Pasukta söylendiği gibi: "Canı etle birlikte yememelisin" (Devarim 12:23) ve Noah'a da şöyle bir emir vermiştir: "Eti canıyla birlikte, kanıyla birlikte yiyemezsiniz" (Bereşit 9:4).

Uygun bir şekilde kesilmemiş ölü bir hayvanı veya kuşu yemek yasaktır. Pasukta söylendiği gibi: "Hiçbir leşi yemeyin" (Devarim 14:21). Bazı yaraları olan veya hastalık geçirmiş bir hayvanı veya kuşu, uygun bir şekilde kesilmişse bile yemek yasaktır. Pasukta söylendiği gibi: "Kırda parçalanmış eti yemeyin" (Şemot 22:30). Ölüme mahkûm edilmiş bir hayvanı, uygun şekilde kesilmişse bile, yemek veya ondan yarar sağlamak yasaktır. Pasukta söylendiği gibi: "Bir boğa, bir adam ya da kadına boynuzla saldırır ve [kurban] ölürse, boğa kesinlikle taşlanmalıdır ve eti yenemez" (Şemot 21:28).

MODERN ÇAĞ Ve TORA

["Şabat BeŞabato" - www.zomet.org.il]

"Tüm behor oğullarını kurtarmalısın" (Şemot 34:20)

Yukarıda sözü edilen pasuktan anlaşıldığı üzere, bir baba, behor oğlu için Pidyon yapmakla yükümlüdür. Bazı otoritelere göre, baba mevcut olmadığı zaman, mitsva oğlun kendisine değil, [halkın temsilcisi olarak] Bet Din'e geçer. RAMA daha da ileri gider ve Pidyon Aben mitsvasını farklı kılan bir özellik olarak "bir babanın oğlunun Pidyon işlemini yapmak için bir elçi tayin edemeyeceğini ve babanın olmadığı durumlarda Bet Din'in oğlu için Pidyon yapamayacağını" belirtir (RAMA, Yore Dea 305:10). Diğer bir deyişle, Rama'ya göre, bir oğlu Pidyon'la kurtarma mitsvası, tıpkı Tefilin takmak gibi, insanın bedeni ile ilgili bir mitsvadır ve bir elçi tarafından yerine getirilemez.

Yine de uygulamada otoritelerin çoğu "kişinin elçisi onun muadilidir" ilkesinin bu mitsva için de geçerli olduğunu kabul ederler. Ancak bazı ikincil meselelerde görüş ayrılıkları mevcuttur. Örneğin, bir erkek bir oğul evlat edinmişse, berahayı nasıl söylemelidir? Acaba berahayı, normal şekliyle, yani, "Bizleri emirleriyle kutsal kılan ve bize behor oğlu para karşılığı [kutsiyet sınırlamalarından] kurtarma hakkında emir veren" şeklinde mi söylemelidir? (Bu berahada eğer "behor oğlu kurtarmayı emreden" denseydi, doğrudan, hiçbir elçi aracılığı kullanmadan yerine getirilen bir mitsva havası olurdu. Ancak burada "behor oğlu kurtarma hakkında emir veren" denmesi, bu mitsvanın bir elçi yoluyla yerine getirilebileceği imasını taşıyor gibidir.)

Evlat edinen bir baba durumunda, bu adamın, sünnet yapmak, eğitmek, Tora'yı öğretmek, meslek öğretmek ve ona bir eş bulmak gibi, bir babanın oğluna karşı taşıdığı bütün sorumlulukları üstlendiğini unutmamak gerekir. Özellikle gerçek babanın kimliğinin bilinmediği veya mitsvayı yerine getirmekte istekli olup olmadığı konusunda hiçbir garantinin olmadığı durumlardaki gibi, yeni babaya düşmeyen tek zorunluluğun Pidyon mitsvası olduğunu düşünmek pek mantıklı görünmemektedir.

Diğer taraftan evlat edinilen çocuğun durumu hakkında bazı zıt kuşkular vardır. Örneğin, belki alahaya göre bir behor sınıfında değildir. Belki de daha önce annenin başka bir çocuğu olmuştur veya düşük yapmıştır. Belki doğum sezaryenle gerçekleşmiştir. Ya da belki gerçek baba bu oğlun Pidyon işlemini zaten gerçekleştirmiştir. Belki de gerçek anne veya baba bir Koen veya Levi'dir. Bütün bu sorularda çoğunluğun görüşü doğrultusunda, evlat edinilen bu çocuğun Pidyon'la kurtarılması gerektiğine karar verirsek bile, bir Koen'in bununla ilgili Pidyon parasını talep etmesi mümkün değildir, çünkü genel bir kurala göre "bir başkasından para talep eden, buna hakkı olduğunu kanıtlamakla yükümlüdür" ve bu durumda evlat edinen babanın ödeme yapması gerektiğini kanıtlamak ona düşecektir.

Uygulamaya gelince; her ne kadar söz konusu parayı Koen'in alabileceği kesin olarak kanıtlanamıyorsa da, çoğunluk görüşe göre verilen karar doğrultusunda, evlat edinen baba yeni oğlu için bir Pidyon töreni düzenlemelidir.

Kaynak: Rabi Şwmuel David, "Tehumin" cilt 21, s. 392-403.

YAHUDİ EVİNİN TEMELLERİ

[Dini Uygulama Rehberi - Rabi Nisim Behar]

Pidyon Aben Kuralları

1. Pidyon Aben: 31 günlük bir Behor bebeğe yapılan seremonidir.

2. Bir babanın Behor olan ilk oğlunu Pidyon yapması Tora'nın bir emridir (Şemot 14:1-2). Bebek 30 gününü doldurduktan sonra 31. günde Pidyon Aben yapılır. Bu tören tam gününde yapılmalıdır. Fakat 31. gün Şabat veya Yom Tov'a düşerse o günlerin geçmesi beklenir. Hol Amoed günlerinde ise Pidyon yapılabilir.

3. Behor'un doğumunun 31. günü, bir Taanit (oruç) gününe rastlıyorsa, Pidyon yapılır, ama Seuda akşam oruç bittikten sonra gerçekleştirilir. [Taanit günleri şunlardır: Şiva Asar BeTamuz, Tişa BeAv, Tsom Gedalya, Taanit Ester, Asara BeTevet.]

4. Babanın Pidyon yapma yükümlülüğü, çocuk "anne tarafından Behor" ise geçerlidir [Başka bir deyişle, çocukları olan bir kişi, karısını boşar ya da kaybederse ve daha önce çocuğu olmamış başka bir kadınla evlenip ondan bir oğlu olursa, birinci karısından olan ilk oğlunu Pidyon yapmış olmasına rağmen, ikinci karısından doğan ilk oğlunu da Pidyon yapmalıdır]. Fakat çocuk sadece "baba tarafından Behor" ise, Pidyon yapılmaz [Şöyle ki, ilk evliliğini, çocukları olan boşanmış veya dul bir kadınla yapan bir kişinin, o kadından oğlu olursa ve o kadının ilk kocasından çocuğu varsa, adam için bu ilk oğul olmasına rağmen Pidyon yapılmaz].

5. Bu bebek doğmadan, anne çocuk düşürmüşse veya bebek sezaryen doğmuşsa, Pidyon yapılmaz; fakat çocuk 40 gün dolmadan önce düşmüşse, ondan sonra doğan bebek Pidyon yapılır. Yine de böyle bir durumda bu konuda uzman olan bir Rav'a danışmak gereklidir.

6. Koen ve Leviler Behor çocuklarını Pidyon yapmazlar. Bunun yanında, Koen ya da Levi kızı olup bir Yisrael (ne Koen ne de Levi olan kişi) ile evli olan bir kadının Behor oğlu Pidyon  yapılmaz. (Devam edecek).

İKİLEME CEVAP

[Rabi Mendel Weinbach / gatewaysonline.com]

Siman (tanımlayıcı özellik) benzersiz olmalıdır; zira bu durumda düzenbaz bir kişinin özellikleri tahmin ederek, kaybolan eşyanın asıl sahibi olduğunu "kanıtlaması" çok zordur. Örneğin, birisi dolma kalemini kaybettiğini iddia eder ve tek kanıtı kalemin mavi olmasıdır. Bu ikna edici bir özellik değildir, çünkü bu renkte birçok dolma kalem vardır.

Kabul edilebilecek bir özellik eşsiz olmalıdır; örneğin "kenarında kırmızı bir noktası vardı veya altı çatlaktı." Ama eğer aynı özellik birçok kalemde varsa, bu yeterli bir kanıt değildir. Örneğin, kalemin üstünde "on dört ayar altın" damgasının bulunması kabul edilebilir bir kanıt değildir.

Eğer eşyanın uzunluğu veya boyu olağan dışı ise, o eşyanın ölçüsü bir kanıt olabilir.

Kanıtlayıcı başka bir özellik de bulunan parça sayısıdır, örneğin, "anahtarlıkta beş anahtar vardı veya cüzdanda sekiz adet banknot vardı." Ancak, beşli paketlerde bulunan bir eşya gibi, standart bir miktar geçerli bir özellik değildir, çünkü hak iddia eden kişinin gerçek sahibi olduğunu gösteren güçlü bir kanıt değildir.

Hak iddia eden kişi eşyanın kabının veya onu saran kâğıdın özelliğini belirtebilirse, o zaman içindeki eşyanın ona ait olduğunu kanıtlayabilir. Örneğin, "para, üstünde adreslerin yazılı olduğu iki kâğıt parçası içeren minik bir plastik çantadaydı" kanıtlayıcı bir özelliktir. Ancak eşyanın basit bir kabın içinde olduğunu belirtmek yeterli bir kanıt değildir.

Eğer kişi o eşyaya bağlı bir şeyin özelliğini tanımlayabilirse, o zaman o eşyada hak iddia edebilir. Örneğin, "paltonun cebine asılı gri bir fular vardı" geçerli bir özellik olur.

Son olarak da, eşyanın bulunduğu yer iyi bir kanıt olabilir. Örneğin, "çantayı futbol sahasının yanındaki ağacın arkasında bırakmıştım," iyi bir kanıttır. Ancak, "onu parkta bıraktım" gibi, yerin genel bir tanımı geçerli değildir.

Bu yazıda bilgilerin çoğu, Rabi Yisrael Pinhas Bodner tarafından yazılmış olan "Başka İnsanların Parası Hakkında Alahalar" kitabından alınmıştır.

Haftanın Sözü

["Shabbat Shalom Weekly" - Rabi Kalman Packouz]

Kişi, yanıldığını, diğer bir deyişle,

bugün dünden daha akıllı olduğunu söylemekten asla utanmamalıdır.

-- Alexander Pope