Peraşa Özeti (Devarim21:10-25:19)

[www.chabad.org]

Tora’nın613 mitsvasından 74’ü Ki Tetse peraşasındadır. Bunların arasında savaşta esiralınmış güzel bir kadın; bir behorun (ilk doğan) miras hakları, asi ve dikbaşlı bir oğul; ölülerin gömülmesi ve itibarı; kayıp bir malın sahibine geriverilmesi; anne kuşu, yavrusunu almadan önce uzaklaştırma esası; bir evinçatısının etrafına güvenlik çiti kurma görevi ve farklı “Kilayim” (yasak bitki vehayvan melezlemesi) durumları hakkındaki kurallar yer alır.

Ayrıca,zina, evli olmayan bir kıza tecavüz ya da iğfal, bir erkeğin, eşini sadakatsizlikiftirasıyla suçlaması gibi konularda uygulanan yargı süreci ve ilgili cezalarda bu peraşada yer alır. Yasak ilişki sonucu doğmuş bir çocuk, Moav ya da Amonsoyundan gelen ve Yahudilik’i kabul etmiş bir erkek, Yahudilik’i kabul etmişolan bir Edomlu ya da Mısırlı’nın ilk iki nesil çocukları, Yahudi soyundanbiriyle evlenemez.

Perşamızda,askeri ordugâhın saflığı hakkındaki yasalar, kaçmış bir köleyi geri vermeyasağı, işçilere ödemelerini zamanında yapma ve sizin için çalışan – insan yada hayvan – herkesin, “çalışma sırasında yemek yemesine” izin vermeyükümlülüğü; borçlulara uygun davranma ve borçları faizlendirmeme kuralı;evlilik kurallarının da öğrenilmesini sağlayan boşanma kuralları; Tora’nın cezabelirtilmemiş bir yasağına uymama durumunda verilen 39 kırbaç cezası; ölençocuksuz erkek kardeşin eşi ile evlenme yükümlülüğü (Yibum) ya da kayınbiraderin bu yükümlülüğü yerine getirmeistememesi durumunda yapılan seremoni (Halitsa)de yer alır.

KiTetse peraşası, “Amalek’in Mısır’dan çıkarken sana yolda yaptığını hatırla” mitsvası ile son bulur.

GEÇMİŞ YILLARDAN

[Rabi Yisahar Frand – www.torah.org]

[Haftanın Peraşası 5761 – Ki Tetse]

Asi Oğul

Peraşamız,Tora’nın anlaması en zor kurallarından birini içermektedir: “BenSorer Umore – Asi ve Dik BaşlıOğul” ile ilgili kurallar. Bu çocuk, hiçbir konuda ebeveyninidinlememektedir. Talmud [Sanedrin 70a] çocuğun sorumlu olduğu suçların birlistesini vermektedir. Günümüzün standartlarında, bunlar kulağa, öyle pek deberbat suçlar gibi gelmemektedir. Örneğin çocuk bir tür pisboğazdır. Bazenküçük hırsızlık işlerine karışmaktadır. Çok fazla et yemektedir. Çok fazlaşarap içmektedir vs…

Tora,bir Ben Sorer Umore’nin, ailesi tarafından Bet-Din’e [Yahudi Mahkemesi]getirilmesi gerektiğini söylemektedir. Eğer deliller doğrulanırsa, söz konusuçocuk, “ileride toplum düşmanı bir suçlu olarak idam edileceğine, şimdi suçsuzbir şekilde ölsün” prensibi uyarınca ölüme mahkûm edilecektir. Tora’nıngerektirdiği kural böyledir. Ancak…

BirBen Sorer Umore ile ilgili olarak tüm şart ve kurallar, öylesine dar çerçeveli,spesifik ve karmaşıktır ki; Talmud, Sanedrin bölümünün 8. paragrafında, hiçbirzaman bir Ben Sorer Umore vakasına rastlanmadığını ve gelecekte de hiçbirşekilde rastlanmayacağını belirtir. Başka bir deyişle, söz konusu çocuğuntanımı ve çevresel şartlar öylesine çok koşul içerir ki, bu koşulların hepsininbirden yerine gelmesi mümkün olmadığından, bu tipteki bir olay, tarih boyu neyaşanmıştır ne de yaşanacaktır. Fakat bunun ardından hemen şu soru gelecektir:Öyleyse bu bölüm neden Tora’da yer almaktadır? Talmud’un bu soruya cevabı, “Bu bölümü okuyup, öğrenip, açıklayıp, Tanrıkatında ödüle sahip olabilmemiz için” şeklinde vermektedir. Başka birdeyişle, bu bölümün Tora’ya kaydedilme amacı, içinde bulabileceğimiz çok sayıdaderstir.

Sözkonusu dersler; çocuk yetiştirme ile ilgili dikkat edilmesi gereken konularlailgilidir. Tora burada bize, bir çocuğu nasıl yetiştirmemiz ve nasılyetiştirmememiz gerektiğini öğretme amacındadır. Zira bir Ben Sorer Umore’nin ortayaçıkmasında en önemli pay, olasılıkla, eğitim konusunda yapılmış hatalaraaittir. Dolayısıyla Tora, çocuklarımızı yetiştirirken neye önem vermemizgerektiği konusunda ipuçları vermektedir.

Çocuğuolan herkes, onları yetiştirmenin ne denli meşakkatli bir iş olduğunu mutlakabilir. Ben Sorer Umore bölümünden, çocuk yetiştirme konusuyla ilgilialınabilecek birçok dersin sadece üç tanesine değineceğiz:

1.Tora, anne-babanın Bet-Din’e gelerek “Şu oğlumuz, dik başlı ve isyankâr. Sesimizidinlemiyor ve [olağandışı bir] obur ve ayyaş” sözleriyle şahitlikyapmalarını gerektirmektedir.

RabiMordehay Gifter, Tora’nın kullandığı dile dikkat çeker. Tora özellikle “Sesimizi dinlemiyor” demektedir. Oysaböyle bir durumda normal olarak kullandığımız ifade “Sözümüzü dinlemiyor” olurdu. İbranice’de “Dibur – Söz/Konuşma” ile “Kol – Ses” sözcükleri değişik anlamlar ifadeederler. İlki “manalı ve akıllı bir konuşmayı”, diğeri ise sadece bir “sesi”bildirir.

RavGifter, çocukla ilgili sorunun da tam olarak buradan kaynaklandığını belirtir.Çocuk, ebeveyninin sözlerinin ardındaki amaç ve mantığı anlamadığı zaman,onların “manalı ve akıllı” konuşmaları, onun için sadece anlamsız bir “ses”demek olacaktır. “Bunların nedenbahsettikleri hakkında en ufak bir fikrim yok!” diye düşünecektir. “Sanki başka bir gezegenden gibiler! Başkabir yüzyıla aitler!” Çocuk onların ne dediğini anlamadığı zaman, onlarıdinlememeye eğilim kazanacaktır. Rav Gifter, çocuğun sorunundaki temelbozukluğun bu olduğuna dikkat çeker. Bu durum bizim neslimizde de oldukçayaygın olarak görülmektedir.

Buradançıkaracağımız pedagojik ders, anne-babaların, çocuklarının onların söylediğişeyleri anlaması yönünde çaba sarf etmesi gerektiğidir. Ancak bunun yanında,onların, söylenenleri anlamasa bile kabul ederek yapmasını sağlamak daönemlidir. Zira anne-baba, henüz küçük olan çocuktan daha tecrübeli, dahabilgili ve daha bilinçlidir. Bu kulağa ne kadar basmakalıp da gelse, doğrudur:“Bir gün sen de anlayacaksın” hâlâdoğruluğunu korumaktadır. Anne-baba, çocuğa uygun bir dille, “Anlamadığını biliyoruz; söylediklerimizinsana ‘söz’ değil ‘ses’ gibi geldiğinin farkındayız; ama bize güven, bize inan”fikrini benimsetmekle yükümlüdür.

2.Talmud, aynı pasuktan, anne ile babanınseslerinin “aynı” olması gerektiği sonucunu çıkarmaktadır. Talmud bununlakalmamakta, anne-babanın, aynı boyda, aynı görünümde ve aynı ses tonuna sahipolmalarının gerekli olduğunu belirtmektedir. Rabi Zev Leff, Talmud’un busözlerle anne-babanın her yönüyle ikiz olmaları gerektiğini söyleme amacındaolmadığını belirtir. Talmud’un ebeveynden istediği tek bir şey vardır: Anne vebaba, çocuğa birlik içinde mesajlar vermelidir. Çocuklar “karışık” mesajlarlailgilenmezler. Ebeveynin sesleri “aynı tonda” olmalıdır; çünkü eğer çocukbabasından bir şey, annesinden bambaşka bir şey duyduğu takdirde, bunlarınikisine de kulak asmayacaktır. Bazen anne-babanın, çocuğa verilecek mesajlarvs. konularında önceden ortak bir kanaate varmış olmaları hayati önem taşır.Neyin doğru, neyin yanlış olduğu ve olası herhangi bir duruma nasılyaklaşacakları konularında önceden anlaşmış olmalıdırlar. Zira ancak buşekilde, “aynı ses”e sahip olabilirler.

3.Üçüncü ders, aynı pasuktaki “Ze –Şu” sözcüğünden çıkmaktadır. Talmud,ebeveynin “Benenu Ze – Şu oğlumuz”demesinden, çocuğun onlarla birlikte, onların “şu” derken “görebilecekleri” veparmakla gösterebilecekleri bir durumda olmasının gerektiğini öğrenir.

BenSorer Umore kuralları gözleri görmeyen bir ebeveyn durumunda geçerli değildir.Bunun sebebi nedir? Rabi Leff, gözleri görmeyen bir anne ya da babanın,çocuğunun gerçekten neye ihtiyacı olduğunu bilemeyeceğini vurgular. Bu daonların, çocuğun kendisine özgü kabiliyetlerini keşfedip o yönde gelişmesikonusunda adımlar atmalarını engelleyecektir. Bir çocuğu yetiştirmenin tek biryolu yoktur. Çocuk yetiştirme konusu, dünyanın en uzmanlık gerektirensanatıdır. Bir çocuk için iyi olan her şeyin, bir başka çocuk için iyiolacağını söyleyemeyiz. Ve eğer anne-baba, çocuklarını ne yazık ki göremiyorsa,verecekleri eğitim de ne yazık ki ilk elden gözlemler doğrultusundagerçekleşmeyecektir. Dolayısıyla böyle bir oğul, Ben Sorer Umore kurallarıuyarınca suçlu bulunamaz; zira bulunduğu durumun asıl sorumlusu kendisideğildir. Yetişmesinde birinci derecede çevresel olumsuzluklar rol oynamıştır.

Talmud[Şabat 31a] dünyada geçirdiğimiz (max) 120 yılın bitiminde İlahi Mahkeme önüneçıktığımız zaman bize sorulacak bazı soruları kaydeder. Bunlar arasında “işilişkilerinde dürüst davrandın mı?”, “Tora öğrenmek için sabit zamanlar ayırdınmı?”, “çocuk sahibi olmaya gayret ettin mi?”, “Kurtuluş’u dört gözle bekledinmi?” vs. sayılabilir. Zoar, bu listeye bir soru daha ekler: “Çocukların için uygun eğitimi sağladın mı?”Zoar, Tanrı’nın, bu soruya olumlu cevap verebilecek kişinin dosyasını hemenkapatacağını ve onunla ilgili “savcıların” şikâyetlerine kulaklarınıtıkayacağını kaydeder. Başka bir deyişle bu soruya pozitif cevap verebilecekbir kişi, artık “serbesttir”. Zoar’ın verdiği bu bilgi, teşvik edici olduğukadar, korkutucudur da… Umarız, hepimiz Büyük Yargı Günü’nde, o soruya olumluyanıt verebiliriz.

AFTARA ve ÖTESİ

[Rabi Reuven İbrahimof – www.haftorahman.com]

Bu hafta aftara: Roni Akara (Yeşayau 54:1-10)

Aftara’nınKonusu: Aftara, halkını kaybettiği için üzülen Yeruşalayim şehrininmatemi ile başlar. Ancak şehir teselli bulur; halkının Yeruşalayim’e geriverileceği ve o halktan utanç duyulmayacağı söylenir. Peygamber Yeşayau,Yeruşalayim şehrine, sürgünden geri gelecek olanalra daha fazla yer açmasınısöyler. Yeşayau, Tanrı’nın tüm Yeruşalayim sakinlerini geri getirmekte olduğunuve halkın onu unutup yüzüstü bırakmadığını dile getirir. Tanrı artıkYeruşalayim’in daha fazla acı çekmesine izin vermeyecektir. Daha sonra Tanrı,Noah’a verdiği söze benzer bir söz verir. Bir daha asla öfkelenmeyecektir. Tanrı’nıniyiliği Yisrael halkını bir daha hiç terk etmeyecektir ve hep O’nun barışı hükümsürecektir.

Aftara’nınPeraşa ile bağlantısı: Bu hafta, Tişa BeAv orucunun ardından başlayıpve Yom Kipur’dan önceki Şabat olan Şabat Şuva’ya kadar süren “Şiva Denehamata”(yedi teselli haftasının) beşincisidir. Bu süre içinde kişi tövbe etmeye vedavranışlarını düzeltmeye odaklanmalıdır ve Aftaraların genel konusu datesellidir. Bu nedenle, bu peraşa ile Aftara arasında doğrudan bir bağlantı bulunmamaktadır.

YeşayauKitabından Ünlü Sözler: Yeşayau 8:10: “Utsu etsa vetufar daberu davar velo yakum ki imanu E-l.” “Tasarılaryapın – bozulacaktır; söz söyleyim – gerçekleşmeyecektir; çünkü bizimle Tanrı.”Bu pasuk Avdala duası öncesinde söylenen Elokenu VEloke Avotenu kısmıiçinde söylenir.

Peraşave Aftara’dan Ders: Yeşayau, Yisrael halkına, Yeruşalayim’in bir kez dahakapılarını açacağını söylediği zaman, belirli hiçbir grubu kast etmiş değildir.“Hepimiz tek bir adamın çocuklarıyız, bu nedenle hepimiz bir aileyiz” diye birözdeyiş vardır. Bütün aile Yeruşalayim’e çağrılmıştır; hiçbiri dışlanmamıştır.Cemaate katkıda bulunmamız gerektiğini hatırlamak önemlidir. Hepimizinbirbirimizle ilgilenmesi gerekir; bu şekilde, Tanrı’nın, birlik ve beraberlikiçinde olmamız yönündeki arzusunu yerine getirmiş oluruz. Aşkenazlar,Sefaradlar veya diğer her ne sınıflandırma varsa – bunların arasında gerçek birayırım yoktur. Hepimiz bir bütünüz ve bunu aklımızda tutmamız gerekir. Bir başkaYahudi’yi sizin gibi yaşamadığı için katı bir şekilde yargılamaya yer yoktur.Atalarımızın tek bir millet olarak birlikte çalışan ve birbirini seveninsanlarla ilgili hayalini anımsamamız gerekir. Bir insanı farklı gelenekleriyüzünden eleştirmeyin, hor görmeyin. Arzu ettiği şeyi yapmasına izin verin.Sizin hayatınız üzerinde gerçek bir olumsuz etki yaratmadıkça onları rahatbırakın. Sadece onları rahat bırakmakla kalmayın, aynı zamanda onları varoldukları için sevin. Ancak o zaman Bet-Amikdaş’ı tekrar inşa edebiliriz; böylecesadece birer birey olarak değil de, her bireyin kendi yeteneğiyle mevcut olduğubütün bir grup olarak bir fark yaratabilir ve muazzam bir etki yaratabiliriz.

ŞABAT ALAHALARINA GİRİŞ

[Rabi Daniel Schloss – www.pidyon.org]

Şabat alahalarıyla ilgili bu yazı dizisiMişna’da (Şabat 7:2) listelenen 39 melahaya dair temel prensipleri, Rabinikyasaklamalarla birlikte ele alacaktır. Bu dizi Şabat kanunlarını orijinalkaynaklarından öğrenmenin yerini tutma amaçlı değildir. Amaç, Şabat’ınayrıntılı kanunlarını anlamakta, hatırlamakta ve uygulamakta yardımcı olacakbir rehber sunmaktır. Şabat çok önemli bir konu olduğundan, burada yazılanlardanuygulamasal sonuçlara varılmamalı, çıkabilecek sorularda bir Rav’abaşvurulmalıdır.

MUKTSE(devam)

MuktseTürleri (devam)

İlk kategoride, Şabat günü kullanılması veya hareketettirilmesi yasak olan muktse objeleri görmüştük. Şimdi ikincikategoriye geçiyoruz:

B kategorisi: PeygamberNehemya döneminde kanunlaştırılmış bir Gezera’ya göre, Şabat günü birkullanımı olan ama yine de hareket ettirilmesi yasak olan eşyalar.

1.Meyahed Leu Makom (kelime anlamı:“[kişi] onu, kendisine özel bir yere yerleştirir”)

Özelbir yere ayrılmış ve normal olarak kullanılırken hareket ettirilmeyen bir eşyaŞabat günü de hareket ettirilemez. Örneğin: bir piyano, bir buzdolabı, duvardaasılı bir resim, küçük bir dolap veya kalıcı bir şekilde yerleştirilmiş birmobilya. Eğer bir eşyanın normalde hareket ettirilmemesinin tek nedeni ağırlığıise, o zaman Şabat günü hareket ettirilebilir, örneğin ağır bir mermer masagibi.

2.Keli ŞeMelahtoLeEter(kelime anlamı: “[Şabat günü] normal kullanımı yasak olmayan eşya”)

Başlıcakullanımı melaha olmayan amaçlara yönelik olan bir eşya, herhangi birnedenle hareket ettirilebilir; ancak bunun bilinçli bir amaçla olması gerekir.Örneğin, anahtar, saklama kabı, çöp kutusu, süpürge, vantilatör, oyuncak gibi.

Bu türeşyaları bilinçsizce hareket ettirmek yasaktır. Ama onlarla bilinçli birşekilde “oynamaya” izin verilir.

Aşağıdakieşyalar hiçbir kısıtlama olmadan hareket ettirilebilir, çünkü Nehemya dönemindekiGezeira bunları hiçbir zaman kapsamamıştır:

a.Tora kitapları.

b.Yenebilir durumdaki yiyecekler.

c.Doğrudan yemek için kullanılan aletler.Diğer bir deyişle yemek takımları, bardaklar, tabaklar ve kâseler. (Ancak,bazıları yemek yemeye yarayan aletlerin de sadece bilinçli bir amaç içinhareket ettirilmesine izin verirler).

ALİHOT OLAM

[Sefer Yalkut Yosef – Rabi Yitshak Yosef]

Dua Öncesinde Hazırlık

1. Rabi YosefKaro Şulhan Aruh’ta şöyle yazmıştır: “Kalkıp dua etmeden önce, kalbini Tanrı’yakonsantre etmek üzere bir saat beklemelidir. Yine, Tanrı ibadeti üstünden biran önce atmak istediği bir yükmüş gibi görünmemesi için duadan sonra da birsaat beklemelidir.” Buradaki bir “saat” ile kastedilen tam bir saat olmakzorunda değildir. Bazılarına göre, Kimin huzurunda dua etmek üzere olduğukonusunda dikkatini toplamak için kısa bir süre yeterlidir. Bazıları da,günümüzde Amida duasından önce Tora’da bazı pasuklar, Mişna’dan alıntılar,Teilim’den şarkı ve öv güler okunduğu için tüm bu sürenin o “saate” dâhilolduğu görüşündedir. Yine, Amida’dan sonra da Aşre, Uva Letsiyon vs. gibiparçaların okunması da o “saat” olarak sayılır.

2. Duaya yalnız ve yalnız huşu ve teslimiyetiçinde kalkmak en seçkin mitsvadır. Kişi eğer kalbine huşu ve teslimiyetduyguları sokmayı başaramıyorsa bile, her halükârda gülüşme, alaycılık,dalgacılık ve boş şeylerin içinden dua etmeye kalkmamalıdır. Yine, duaya öfkeiçinde değil neşe içinde girmek gerekir.

3. İdeal olarak kişi, alaha konusundaderin inceleme ve tartışmadan kalkıp, konu henüz kafasında açık değilkendoğrudan dua etmemelidir ki dua sırasında bu konudaki düşünceler aklını meşguletmesin. Ama her durumda, eğer cemaat duaya başladıysa onlarla birlikte duaetmelidir – özellikle de konsantre olmakta zaten güçlük çektiğimiz günümüzde buönemlidir.

Haftanın Sözü

[www.aish.com]

Bizimgerçekten kim olduğumuzu gösteren şey yeteneklerimiz değil yaptığımızseçimlerdir.

 J. K. Rowling